دستگاه های موسیقی سنتی ایرانی

آشنایی با دستگاه ها و گوشه های موسیقی سنتی ایران

 برای داشتن اطلاعات کافی در مورد موسیقی ، حتما لازم نیست نوازنده یا خواننده باشید.
به اعتقاد ما به عنوان یک ایرانی و کسی که به موسیقی سنتی علاقه مند است و شنونده آن است بهتر است که با برخی از تئوری های موسیقی کشورمان آشنا باشیم .
آشنایی هرچه بیشتر با موسیقی باعث میشود به آهنگ هایی که در طول روز ممکن است بشنوید با دقت بیشتری گوش دهید و تشخیص دهید که از این پس موسیقی خوب گوش دهید و همچنین باعث می شود در جمع هایی که برخی از نوازندگان و خوانندگان حضور دارند و در مورد موسیقی صحبت می کنند اعتماد به نفس بالایی داشته باشید زیرا شما هم از موسیقی سر در میارید و در این زمینه اطلاعات کافی دارید . توصیه ما برای کسانی که به تازگی مسیر پر از عشق و لذت موسیقی را شروع کرده اند این است که ، از همین ابتدا با مطالعه در مورد دستگاه ها و گوش دادن به آثار اساتید بزرگ مثل پرویز مشکاتیان، فرامرز پایور و تصنیف های معروف مسیر پیشرفت در موسیقی را برای خود هموار کنید زیرا با گوش دادن و شناخت کافی نسبت به دستگاه های موسیقی سنتی ایران و گوشه ها میتوانید درک بهتری از یادگیری قطعات داشته باشید . 

اسم دستگاه های موسیقی سنتی ایرانی

موسیقی سنتی ایرانی دارای ۷ دستگاه و ۵ آواز می باشد که در این بخش قصد داریم به صورت کامل در مورد دستگاه های موسیقی سنتی ایران و گوشه های آن صحبت کنیم.
در مورد آواز های موسیقی سنتی ایرانی و نمونه صوتی به صورت مجزا توضیح داده ایم .
کلمه دستگاه در موسیقی ایران به مجموعه ای از گوشه ها گفته می شود که در گام ، کوک و فواصل با هم هماهنگی دارند . 
۷ دستگاه موسیقی ایران عبارتند از : دستگاه شور ، ماهور ، همایون ، نوا ، سه گاه ، چهارگاه و راست پنجگاه. 

‌۱. دستگاه شور : دستگاه شور یکی از بزرگترین دستگاه های موسیقی ایران است که بیشتر تصنیف های نواحی محلی در این دستگاه اجرا میشود . 
برخی از گوشه های دستگاه شور عبارتند از : درآمد ، کرشمه ، رهاب ، حزین ، سلمک ، خارا ، رضوی ، شهنازی ، حسینی ، قرچه . 

۲. دستگاه همایون ( اصفهان ) : همه ی ما انسان ها گاهی دچار ناراحتی می شویم و با گوش دادن به برخی از آهنگ ها احساساتمان سرازیر میشود دستگاه همایون دارای حس ناراحتی و اندوه است و این آهنگها در دستگاه همایون هستند . 
گوشه های دستگاه ماهور عبارتند از : چکاوک ، بیداد ، لیلی و مجنون ، عشاق ، طرز ، نفیر ، زابل ، شوشتری ، نی داود ، ابوالچپ ، موره ، فرنگ ، بیات عجم ، منصوری ، موالیان ، بختیاری ، جامه دران . 

۳. دستگاه سه گاه : دستگاه سه گاه یکی از قدیمی ترین دستگاه های موسیقی سنتی ایران می باشد و از قدمت بیشتری برخوردار است . 
آهنگ رسوای زمانه اثر همایون خرم آهنگی در دستگاه سه گاه می باشد . 
گوشه های دستگاه سه گاه عبارتند از : زنگ شتر . جغتایی ، کرشمه ، مثنوی ، مویه ، بسته نگار ، حزین ، مخالف ، زابل ، شاه ختایی ، حصار .

۴. دستگاه چهارگاه : حماسه، تحرک، ستیز و جنگ، حتی رو در روی معشوق، مقاومت و پیروزی، تلاش در رسیدن به آرزوهای دیرین عاشقی…از ویژگی های این دستگاه است.
از حالت های دستگاه چهارگاه : قدرت ، قهرمانی ، جشن ، تعقل ، تحرک میهن پرستانه…
از چهارگاه برای خواندن قطعات حماسی و پهلوانی شاهنامه نیز استفاده می‌شود . چهارگاه تمام شدن عشق و نیز خوشحالی عشق ، و گاه لاف وگزاف‌گویی در موفقیت عشق را نیز بیان می کند.
برخی از گوشه های دستگاه چهارگاه عبارتند از : درآمد ، پیش زنگوله ، نغمه ، کرشمه ، مویه ، فرود ، حصار ، مخالف ، حاجی حسنی ، مغلوب ، رجز ، منصوری ، لزگی ، رنگ شهر آشوب ، زابل ، بسته نگار . 

۵. دستگاه ماهور : دستگاه ماهور دستگاهی فوق العاده زیباست که برخلاف دستگاه های دیگر  دارای حس شادابی ، سرزندگی و انرژی است که حال دلتان را خوب می کند و شما را سرحال میکند. 
گوشه های دستگاه ماهور عبارتند از : درآمد ، گشایش ، مقدمه داد ، داد ، مجلس افروز ، دلکش ، خسروانی ، خاوران ، طرب انگیز ، نیشابورک ، طوسی ، مرادخانی ، فیلی ، حصار ماهور ، زیر افکند ، شکسته ، عراق ، حزین ، کرشمه ، زنگوله ، راک هندی ، راک کشمیر ، ساقی نامه.

۶. دستگاه نوا : دستگاه نوا از نظر کوک دستگاه مانند دستگاه شور است و به علت حالت عرفانی که دارد عمیقا به جان نوازنده نفوذ میکند . 
گوشه های دستگاه نوا عبارتند از : درآمد‌ها، کرشمه، گردانیه، بیات راجه، عشاق، محیر، حزین، زنگوله، نهفت، گوشت، عشیران، نیشابورک، عراق، مجسلی، خجسته، حسینی، بوسلیک، رَهاوی، آواز مسیحی، ناقوس، نیریز

۷ ، دستگاه راست پنجگاه : دستگاه راست پنجگاه نسبت به دستگاه های دیگر کمی ناشناخته تر است و متاسفانه قطعات خیلی زیادی در این دستگاه ساخته نشده است . 
آهنگ دل میرود ز دستم اثر استاد شهرام ناظری نمونه ای از قطعه ای در دستگاه راست پنجگاه می باشد . 
گوشه های دستگاه راست پنجگاه عبارتند از : درآمد، زنگ شتر یا ناقوس، زنگوله، نغمه، خسروانی، روح‌ افزا، پروانه، پنجگاه، عشاق، نی ریز، زابل، بیات عجم، بحر نور، قرچه، منصوری، مبرقع، طرز، سپهر، عراق، محیّر، آشور آوند، اصفهانک، حزین، شوشتری‌ گردان، نوروز عرب، نوروز صبا، نوروز خارا، نفیر، فرنگ، ابوالچپ، راوندی، لیلی و مجنون، طرز، ماوراءالنهر، راک عبدالله، راک هندی، فرود، نیریز صغیر، نیریز کبیر.