فرم های موسیقی ایرانی

فرم های موسیقی ایرانی

پیش درآمد / درآمد / چهارمضراب / تصنیف / رنگ 

فرم‌های موسیقی ایرانی نشان‌دهندهٔ یک تاریخچه غنی در عرصهٔ هنر موسیقی هستند. این فرم‌ها با تاثیراتی از ادبیات، هنر، و جوانب مختلف فرهنگ ایران، یکی از بزرگترین و متنوع‌ترین میراث‌های موسیقی جهان را شکل داده‌اند. موسیقی سنتی ایرانی یک تاریخ و فرهنگ غنی دارد و اصطلاحات متعددی در این زمینه نیز وجود دارد .
انواع فرم‌های موسیقی ایرانی، از پیش درآمد گرفته تا چهارمضراب، آواز، تصنیف ، رنگ و سایر اشکال موسیقی، هر کدام نقش مهمی در ایجاد تجربیات صوتی دارند. این فرم‌ها نه تنها ابزارهایی برای انتقال احساسات و افکار هنرمندان به شنونده ها هستند، بلکه وسیله ای برای ارتباط گرفتن با جهان هستی هستند. 
فرم های موسیقی ایرانی عبارتند از : پیش درامد ، درآمد ، چهارمضراب ، تصنیف و  رنگ که در این مقاله قصد داریم با بررسی کردن انواع فرم های موسیقی ایرانی به درک بهتر و عمیق تر قطعات بپردازیم. 

فرم پیش درآمد چیست و در کدام بخش قطعه اجرا می شود ؟

پیش درآمد” معمولاً به عنوان یک نوع مقدمه موسیقی در نظر گرفته می‌شود که موسیقیدانان از این خلاقیت خود برای جلب توجه و انتقال احساسات به شنونده استفاده می کنند.
این قسمت از اثر می‌تواند مختصر یا دراز باشد و از لحاظ سبکی و موسیقایی متنوع باشد. همچنین، پیش درامد می‌تواند از نظر هارمونی، ریتم، و ملودی ویژگی‌های منحصر به فردی داشته باشد که به تدریج به قسمت اصلی اثر موسیقی منتقل می‌شود. 
هدف از پیش درامد، آماده کردن شنونده برای ورود به بخش اصلی اثر و ایجاد جلب توجه و جذابیت در گوش شنونده است . همانطور که خواندید پیش درامد یک ابزار اهمیت‌آمیز در طراحی و ساختار آثار موسیقی است و به نوازندگان اجازه می‌دهد تا از ابتدای اجرا با شنونده ارتباط برقرار کرده و او را برای تجربه بخش اصلی اثر آماده کنند.
هرچند که معمولاً پیش درآمد به صورت آغازین اجرا می‌شود، اما گاهی اوقات نوازندگان از آن برای ایجاد ورودهای تازه در میانهٔ اثر یا حتی به عنوان خاتمه اثر از ان استفاده می‌کنند. این چند کار دامنهٔ خلاقیت نوازنده می باشد که می تواند موسیقی را به طور قابل توجهی گسترش می‌دهد.

فرم درآمد چیست و در کدام بخش قطعه قرار میگیرد ؟

 “درآمد” به معنای قسمتی از یک اثر موسیقی اشاره دارد که بعد از پیش درآمد و قبل از بخش اصلی یا ملودی اجرا میشود. درآمد مجموعه ی پیوسته ای از نت هاست که به نحوه ی نقل و انتقال از قسمت آغازین به بخش اصلی کمک می‌کند. این بخش از اثر موسیقی معمولاً با استفاده از ایده‌های ملودیک یا ریتمی که در پیش درامد مطرح شده‌اند، ادامه پیدا می‌کند و شنونده را از حالت انتظار به حالت اصلی اثر موسیقی می‌برد. درامد نقش مهمی در ایجاد هماهنگی و تداوم اثر دارد و به طور میانگین موسیقیدانان از این بخش برای ایجاد پیوندی هنری بین قسمت‌های مختلف یک قطعه استفاده می‌کنند.
درآمد می‌تواند متنوع و چند سویه باشد و به تنوع در اجزای موسیقی مانند هارمونی، ریتم، و دینامیک کمک کند. هنرمندان از درآمد برای ایجاد تغییرات در حالت و احساسات اثر موسیقی استفاده می‌کنند و این بخش از اثر ممکن است شامل تکنیک‌ها و افکت‌های مختلفی باشد که به تنظیم و تنوع در اجرا کمک می‌کنند. 

حال ممکن است برایتان سوال پیش اید که تفاوت درآمد و پیش درآمد در چیست ، بریم که باهم بررسی کنیم . 

تفاوت درآمد و پیش در امد در چیست ؟

تفاوت اصلی بین درآمد و پیش درآمد در موسیقی ، در موقعیت زمانی و جایگاه آنها در ساختار یک اثر موسیقی است. پیش درآمد به بخشی از اثر موسیقی اطلاق می‌شود که در ابتدای اجرا قرار دارد. وظیفه پیش درآمد اغلب ایجاد حالتی از پیش‌آگاهی و جذابیت در شنونده است. این بخش معمولاً قبل از ملودی اصلی قرار می‌گیرد. پیش درآمد ممکن است شامل نواختن نت‌ها، ریتم‌ها، یا ملودی‌های کوتاه باشد که به تدریج به بخش اصلی اثر منتقل می‌شوند.
درآمد به بخشی از اثر موسیقی اطلاق می‌شود که بعد از پیش درآمد و قبل از بخش اصلی قرار دارد. نقش درآمد انتقال اثر، از حالت پیش‌ آگاهی به ملودی اصلی اثر است. این بخش به عنوان پلی بین پیش درآمد و ملودی عمل می‌کند. درآمد معمولاً بیشتر به سازهای اصلی اختصاص دارد و از لحاظ هارمونی، ریتم، و ملودی پیچیده‌تر است.

فرم چهارمضراب 

چهارمضراب به عنوان یکی از الگوهای ریتمی محبوب در موسیقی ایرانی محسوب می شود که جزء ساختارهای اساسی موسیقی این سرزمین می باشد. چهارمضراب یک الگوی ریتمی است که توسط یک پایه چهار ضربی مشخص می شود و این پایه در قسمت های مختلف قطعه تکرار می شود.  چهارمضراب یک فرم از موسیقی سازی است ( بدون آواز ) که معمولا جزء تندترین فرم های موسیقی ایران است و با سرعت بالایی اجرا می شود . 
این الگو به نوازندگان امکان می‌دهد تا در طول یک اجرا، با تغییر و تنوع در نحوه ی نواختن و تحولات ریتمی، احساسات مختلف را به گونه‌ای عمیق بیان کنند. و همچنین این امکان را می دهد که با تجربه و خلاقیت خود، آثار منحصر به فرد و جذابی را خلق کنند.
ساز های کوبه ای مانند تنبک و دف از دسته ساز های ریتمیک هستند که مکمل خیلی خوبی برای همراهی با سایر نوازندگان ، به ویژه نوازندگان ساز های ملودیک می باشند و معمولا به منظور ساختار دهی به اجرا از ساز تنبک در اکثر قطعات استفاده می شود . 
این تنوع در موسیقی ایرانی، آن را به یکی از سرزمین‌های پرارزش و جذاب در زمینه موسیقی جهان تبدیل کرده است.

فرم تصنیف

تصنیف رایج ترین نوع فرم در موسیقی ایرانی است . تصنیف در موسیقی ایران به معنای فرآیند و خلق یک اثر موسیقی در قالب سنت موسیقی ایرانی می‌باشد. تصنیف در موسیقی ایرانی ترکیبی از کلام و موسیقی است که در یکی از آواز ها یا دستگاه های موسیقی ایرانی ساخته می شود . تصنیف وزن متریک دارد و شامل آواز می باشد. آهنگسازان موسیقی ایرانی، با توجه به سنت‌ها و میراث موسیقی کشور،برای ساخت قطعات از سازهای سنتی مانند سنتور ، تار، سه تار، نی، تنبک و غیره بهره می‌برند. آنها در فرآیند تصنیف، با الهام گیری از مقامات موسیقی ایرانی، ریتم‌های خاص، و نحوهٔ نواختن سازهای سنتی قطعات آوازی زیبایی را می سازند.

تصنیف در موسیقی ایران نه تنها در قطعات موسیقی سنتی بلکه به طور گسترده در سایر سبک‌های موسیقی ایرانی مانند موسیقی کلاسیک ، موسیقی ملی، و موسیقی پاپ ایرانی به کار می‌رود. هر آهنگساز با توجه به سلیقه، سبک، و ادبیات موسیقی ایرانی، تصانیف خود را ایجاد می‌کند. در تصنیف های موسیقی ایران، هنرمندان علاوه بر استفاده از سازهای سنتی، اغلب از آوازهای محلی و مقامات موسیقی ایرانی نیز بهره می‌گیرند. ملودی‌ها و نت‌های انتخابی نیز بیشتر از منابع موسیقی محلی و ادبیات سنتی ایرانی الهام گرفته می‌شوند.
برخی از زیباترین تصنیف ها را برای شما هنردوستان عزیز قرار داده ایم تا با گوش جان سپردن به این قطعات به درک عمیق تری از موسیقی ایرانی برسید.

برخی از معروف ترین تصنیف ها عبارتند از ;

از خونه جوانان وطن لاله دمیده * ساخته ی عارف قزوینی که در آواز دشتی می باشد . 
مرغ سحر * با شعری از ملک الشعرا بهار که بیانگر فضای سیاسی ایران در عصر رضا شاه بوده که با صدای استاد محمدرضا شجریان بسیار مشهور شد . 
بهار دلنشین * با شعری از بیژن ترقی و آهنگی از روح الله خالقی در آواز اصفهان می باشد که اوبین بار توسط استاد غلامحسین بنان اجرا شد . و تصنیف های بی شمار دیگری از جمله تو ای پری کجایی ، ز من نگارم ، از کفم رها و غیره که میتوانید در صفحه ی آثار هنرمندان گوش دهید.
هنرمندان موسیقی ایران با خلاقیت در ترکیب سنت و نوآوری، تصانیفی خلق می‌کنند که به گوش شنونده آثار جدید و جذاب می‌آورند. این ترکیب از اصالت و نوآوری در تصانیف ، موسیقی ایران را به یکی از منحصر به فردترین و پویاترین تجلیات هنری در جهان موسیقی تبدیل کرده است.

فرم رنگ چگونه است و چه زمانی اجرا می شود ؟ 

یکی دیگر از فرمهای موسیقی ایرانی رنگ است که در پایان تصنیف اجرا می شود. در واقع آخرین فرمی است که چه در یک اجرای کاملی از موسیقی ایرانی  و یا در پایان گوشه های مختلف ردیف موسیقی سنتی، اجرا می گردد. بدیهی است رنگ در موسیقی ایرانی همان موسیقی رقص است، که در خاتمه یک دستگاه یا آواز اجرا می گردد .
فرم رنگ به دلیل ریتم تندی که دارد برای رقص و شادی نواخته میشود و اصولا دارای ریتم ۶/۸ می باشد . 
در هر دستگاه موسیقی ایرانی چند رنگ وجود دارد که رنگ شهرآشوب در تمام دستگاه ها نیز دیده میشود . 
پادکست توضیح بیشتر در مورد فرم رنگ :

برخی از رنگ های ردیف عبارتند از :
کر قُلی (ماهور)
رنگ دلگشا (سه گاه)
شهر آشوب ( همایون _ شور _ چهارگاه _ ماهور _ راست پنجگاه)
رنگ فره انگیز در اصفهان و غیره می باشد.
فیلم زیر نمونه یک اجرای فوق العاده زیبا و شنیدنی از اسطوره های موسیقی ایران می باشد.
نام قطعه : رنگ دشتی
نوازنده سنتور : استاد فرامرز پایور
نوازنده تنبک : استاد حسین تهرانی
نوازنده ویولن : استاد رحمت الله بدیعی

نتیجه گیری

موسیقی ایران یکی از بخش‌های غنی و تاریخی فرهنگ این سرزمین است که به هزاران سال قبل از میلاد بازمی‌گردد و تاثیرات فرهنگ‌ها و سازهای مختلف را در خود جای داده است. موسیقی سنتی ایران ، شاهکارهایی چون دستگاه موسیقی، نغمه‌ها و انواع سازهای ایرانی مانند سنتور ، تار، سه‌تار، نی، کمانچه و دف را در بر دارد. این نوع موسیقی ، از طیف وسیعی از احساسات و حالات برخوردارست که از غمگینی و اندوهگینی گرفته تا شادابی و احساسات مذهبی.
این موسیقی نه تنها دارای یک سیستم صدا و مقامات مختلف است بلکه شامل انواع سازها و تکنیک‌های نوازندگی منحصر به فردی نیز می‌شود. موسیقی ایرانی با تنوع فرم‌ها، سازها، و اصول موسیقیایی، به عنوان یک هنر بی‌مانند در جهان شناخته می‌شود که نه تنها ثروت فرهنگی این سرزمین را نشان می‌دهد بلکه به عنوان یک ابزار برجسته برای انتقال احساسات و افکار در ادبیات موسیقی جهان به حساب می‌آید.