ساز های ایرانی

موسیقی سنتی ایرانی یکی از پرطرفدارترین سبک های موسیقی می باشد که نه تنها ایرانیان بلکه سایر مردم جهان از مخاطبان این سبک از موسیقی هستند . موسیقی ایران به وسیله ی خوانندگان و ساز های زیبا و خوش صدایی که دارد معروف شد . تک تک ساز های ایرانی دارای ساختاری زیبا و صدایی فوق العاده دلنشین هستند که همه گان را شیفته خود میکنند و امروزه تعداد زیادی از مردم جهان به دنبال یادگیری ساز های ایرانی هستند . تاریخچه سازهای موسیقی ایرانی به عنوان یک بخش مهم از تاریخ و فرهنگ این سرزمین به هزاران سال می‌رسد. این سازها نقش حیاتی در جذب و انتقال احساسات، ارزش‌ها و تجربیات انسانی داشته‌اند. در طول دوران‌های مختلف تاریخ ایران، سازهای موسیقی متنوعی شکل گرفته‌اند و از نقاط مختلف جهان تاثیرات زیادی جذب کرده‌اند. در زیر تاریخچه سازهای موسیقی ایرانی خلاصه شده است.
در دوران باستان، سازهای موسیقی در مراسم‌های مذهبی، جشن‌ها، و مراسم‌های ملی به کار می‌ رفتند. سازهایی مثل تنبک و سه‌ تار از این دوران به ما رسیده‌اند.
در دوره اسلامی با ظهور اسلام و حکومت خلافت اسلامی، سازهای موسیقی به عنوان یک عنصر فرهنگی مهم در ایران توسعه یافت. در دوران اموی و عباسی، موسیقی ایرانی با تأثیرات عربی و اسلامی ترکیب شد. سازهایی مانند نی و رباب در این دوره به ایران وارد شدند و توسعه یافتند.
در دوره سلجوقیان ، موسیقی ایرانی به اوج رسید و سازهایی چون تار و سنتور به شکل های خاص خود به ساز های دیگر اضافه شدند.
در دوره صفوی، موسیقی ایرانی به دوره طلایی خود رسید. شاه اسماعیل صفوی، بنیان‌ 
گذار دولت صفوی، به موسیقی بسیار علاقه‌مند بود و به ترویج آن پرداخت. در این دوره، سازهای موسیقی مثل سنتور، کمانچه، و تنبک به شکلهای پیشرفته‌تر و رایج‌تری رسیدند.
در دوره قاجار، با تأثیپرات اروپایی، سازهای موسیقی دیگری به ایران وارد شدند. سازهای اروپایی مانند پیانو و ویولن با سازهای ایرانی ترکیب شدند و سبب ایجاد نوعی موسیقی جدید گردید.
در دوره پهلوی، موسیقی به عنوان یک عامل فرهنگی و هنری مهم شناخته شد.و امروزه با رشد جامعه و پیشرفت فناوری، موسیقی ایرانی به شکل‌ها و سبک‌های مختلف تحول یافته است. از گروه‌های موسیقی پاپ و راک تا نوازندگان موسیقی سنتی و کلاسیک، تنوع و پویایی در موسیقی ایرانی مشهود است

انواع ساز های ایرانی

ساز های موسیقی ایرانی یک ثروت فرهنگی هستند که از زمان های قدیمی در تاریخ موسیقی این سرزمین تاثیر گذار بوده اند . این ساز ها با تنوع بالا و صدا های بینظیری که دارند میراثی عظیم از تاریخ و فرهنگ ایران به شمار میروند. 
ساز های ایرانی به چند گروه تقسیم می شوند : ساز های کوبه ای ، ساز های زهی زخمه ای ، ساز های بادی و ساز های محلی . در ادامه توضیحاتی درمورد  تمام گروه ها و ساز های ایرانی بیان شده است. با کلیک بر روی کلمه ی نمونه صدای انواع ساز های ایرانی میتوانید صدای تمام ساز های ایرانی را بشنوید و بهترین ساز را برای خود انتخاب کنید.

ساز های زهی – زخمه ای

ساز های زهی زخمه ای ، نقش مهمی درزندگی موسیقی این سرزمین دارند و با تنوع و خصوصیات های منحصر به فرد ، زیبایی و عمق موسیقی سنتی ایرانی را به تصویر میکشند این دسته ، ساز هایی هستند که با زخمه زدن بر روی سیم ها آن ها را مرتعش کرده و صدا تولید می شود . زخمه زدن می تواند به وسیله ی مضراب یا به وسیله انگشتان دست باشد . اتواع ساز های زهی زخمی عبارتند از : تار ، سه تار ، سنتور ، تنبور ، دوتار و عود.

تار
تار یک ساز زهی زخمه‌ ای است که دارای دو کاسه بزرگ و کوچک می باشد به کاسه کوچک اصطلاحا نقاره گفته می شود . به بالای کاسه کوجک دسته ای متصل شده است که در انتهای دسته سرپنحه قرار دارد . از روی دسته تعداد ۶ عدد سیم رد شده است که این سیم ها به انتهای کاسه بزرگ بخش خرک وصل می شوند . این ساز به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین سازهای موسیقی ایران شناخته می‌شود و در موسیقی سنتی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد.

سه‌تار
سه‌تار یکی از معروف‌ترین سازهای زخمه‌ ای ایرانی است. این ساز دارای یک کاسه کوجک و یک دسته می باشد که تعداد ۴ عدد سیم از روی دسته عبور کرده است . سه‌تار به‌ طور ویژه در موسیقی سنتی و محلی ایران جایگاه دارد و صدایی عمیق و احساسی تولید می‌کند.

سنتور
ساز سنتور یکی از پر طرفدار ترین ساز های ایرانی می باشد که از صدای فوق العاده زیبا و ارامبخشی برخوردار است . 
سنتور یک ساز ذوزنقه ای شکل است که تعداد ۹ خرک در دو طرف صفحه قرار میگیرد یعنی ۹ خرک در سمت راست برای سیم های زرد و ۹ خرک در سمت چپ برای سیم های سفید ، از روی هر خرک  تعداد ۴ عدد سیم عبور میکند . 
ساز سنتور انواع مختلفی دارد مثل سنتور سل کوک . لا کوک ، می کوک ، فا کوک ، ۱۰ خرک ، ۱۱ خرک ، ۱۲ خرک ، سنتور باس ، باریتون ، کروماتیک و کروماتیک بم .رایج ترین نوع سنتور ، سنتور ۹ خرک سل کوک می باشد .  سنتور به وسیله دو عدد چوب به اسم مضراب نواخته می شود و  به‌عنوان یک ساز محبوب و اساسی در موسیقی سنتی و کلاسیک ایران به‌ کار می‌رود.

تنبور
تنبور یکی از دیگر از ساز های زهی زخمه ای ایرانی می باشد که دارای یک کاسه شبیه به گلابی و یک دسته بلند می باشد . بر روی کاسه تعدادی سوراخ ایجاد می شود تا خروجی صدای ساز بیشتر و بهتر باشد . تنبور دارای ۳ عدد سیم می باشد که نوازنده باید برای نواختن آن از تمام انگشتان دست راستش استفاده کند . 

دو تار
ساز دو تار مانند تنبور دارای کاسه ای گلابی شکل و دسته ای بلند می باشد با این تفاوت که همان گونه که از نامش پیداست دارای ۲ عدد سیم می باشد و به وسیله انگشتان دست نواخته میشود ساز دو تار را میتوان به عنوان یکی از کهن ترین ساز های ایرانی در نظر گرفت 

عود ( بربت )
عود یا بربت یکی از سازهای ایرانی است که در دسته ی ساز های زهی زخمه ای قرار دارد که این ساز دارای کاسه ای بزرگ شبیه به قطره آب و دسته ای کوتاه می باشد. ساز عود دارای صدای بسیار بم و جذابی می باشد که در موسیقی های عربی بسیار پرکاربرد است.

قانون

ساز قانون یکی از سازهای موسیقی است که در سراسر جهان به عنوان یکی از سازهای محبوب و مهم مورد استفاده قرار می‌گیرد. ساز قانون دارای یک جعبه ذوزنقه ای شکل می باشد که بر روی آن 72 عدد سیم قرار دارد. هنگام اجرای ساز، دست راست به موازات پوست قانون (در قسمتی که پوست به چوب می‌چسبد) و دست چپ در سمت چپ ساز به موازات پرده گردانها و به‌طور مایل حرکت کند. به این ترتیب دستها در دو طرف ساز قرار می‌گیرند. این ساز به وسیله دو تا از انگشتان دست نواخته میشود که مضراب ها درون انگشتان قرار میگیرند.

ساز های کوبه ای

ساز های کوبه ای ، به سازهایی گفته می شود که با ضربه زدن بر روی پوست آن به وسیله دست یا چوب و یا حتی تکان دادن آن صدا تولید می شود . وظیفه ی ساز های کوبه ای نگه داشتن ریتم قطعه است و همچنین برای سر ضرب ها در اجرا های گروهی از آن استفاده می شود . 
انواع ساز های کوبه ای عبارتند از : تنبک ، دف ، دایره 

تنبک
تنبک یک ساز کوبه ای می باشد که به آن ضرب هم گفته می شود . تنبک دارای اجزایی به اسم پایه ، دهانه بزرگ ، دهانه کوچک و نفیر می باشد . ساز تنبک معمولا از چوب درخت گردو ،توت ، و زبان گنجشک ساخته می شود و بر روی دهانه بزرگ آن پوست گوساله یا پوست شتر میکشند . ساز تنبک در اندازه های مختلفی ساخته می شود تا تمام افراد در تمام رنج سنی بتوانند از این ساز زیبا استفاده کنند . 

دف 
ساز دف یکی دیگر از ساز های کوبه ای است که بسیار هم پرطرفدار است . کمتر کسانی هستند که با این ساز آشنایی ندا‌شته باشد . ساز دف یکی از ساز های آیینی ایرانی محسوب می شود که از زمان های قدیم در مراسم های مذهبی از ان استفاده می شد . دف یک ساز دایره ای شکل است با قطر ۶۰ سانتی متر است که برای ساخت ان از چوب ،پوست و فلز استفاده میکنند . 

دایره 
ساز دایره گزینه ی کوچک تر از دف است که همان ویژگی های ساز دف را دارد . از ساز دایره بیشتر برای موسیقی های محلی و اذری استفاده می شود . 

ساز های زهی ارشه ای

ساز های زهی آرشه ساز هایی هستند که از طریق کشیدن آرشه بر روی سیم ها صدا تولید می شود . سازهایی مثل کمانچه و قیچک از این دسته هستند . 

کمانچه 
کمانچه یک ساز ایرانی است که دارای صدای سوزناکی می باشد . ساز کمانچه دارای یک کاسه و یک دسته می باشد که در زیر کاسه پایه ای قرار گرفته برای قرار دادن ساز بر روی زمین . 
نوعی کمانچه دیگر وجود دارد که پشت باز است و به کمانچه لری معروف است ، 

قیچک 
ساز قیچک یکی دیگر از ساز های زهی آرشه می باشد که مانند کمانچه به وسیله ی آرشه نواخته می شود . از ساز قیچک بیشتر برای موسیقی های نواحی استفاده می شود . 

ساز های بادی

ساز های بادی ، ساز هایی هستند که از طریق ارتعاش هوا صدا تولید میکنند . انواع ساز های بادی ایرانی عبارتند از : ساز نی ، نی انبان ، نی جفتی . سرنا ، کرنا. که از بین ساز های ذکر شده فقط ساز نی ساز ایرانی می باشد مابقی از ساز های محلی هستند که متعلق به نواحی مختلف ایران می باشند . 

ساز نی

ساز نی یکی از ساز های قدیمی ایرانی است که دارای صدایی بسیار سوزناک می باشد . ساز نی از گیاه نی ساخته می شود . نی متشکل از ۵ سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت است که توسط انگشتان دوم و چهارم از یک دست و انگشتان اول تا چهارم از دست دیگر پوشیده می‌شوند. سخت ترین کار در ساز نی در آوردن صدا از آن است . 

ساز های موسیقی محلی ایرلن

علاوه بر سازهای معروف و شناخته‌ شده، ایران دارای سازهای موسیقی محلی بسیاری است. به عنوان مثال در جنوب ، سازهای محلی هرمزگان مثل نی جفتی ،  ساز چوغان در مناطق مختلفی از کشور به کار می‌روند. این سازها نه تنها جزئی از موسیقی محلی و فرهنگ سنتی هر منطقه هستند، بلکه تنوع بیشتری به موسیقی ایران اضافه می‌کنند.

برخی از ساز های محلی عبارتند از : 
 ساز نی انبان ( بوشهر )
ساز دوزله ( کردستان )
نی جفتی ( هرمزگان ) 
دوتار ( خراسان شمالی )
سرنا ، نی لبک ، نقاره ، دهل  ( فارس ) 
دمام ( خوزستان ) 
باغلاما (  تبریز – اردبیل – موسیقی ترکی )
دیوان ( کردستان ) 
کرنا ( کرمانشاه ) 
رباب ( بلوچستان ) 
این ها بخشی از ساز های محلی نواحی ایران بودند اگر شما هم ساز دیگری را میشناسید در بخش دیدگاه برای ما بنویسد تا به لیست ساز های محلی کشورمان اضافه شود . 

نتیجه گیری

در کل، تاریخچه سازهای موسیقی ایرانی نمایانگر استمرار و تحول در عرصه موسیقی این سرزمین هستند . این سازها نه تنها ابزارهای ایجاد زیبایی و لذت در موسیقی هستند ، بلکه آینه‌ ای از تاریخ، فرهنگ و هنر ایران هستند.
در فیلم زیر نمونه ای کامل از یک اجرای فوق العاده زیبا و گوش نواز را با ساز های کاملا ایرانی بشنوید.